Major Durga Malla : भारतीय स्वतन्त्रता संग्रामका वीर नायक मेजर दुर्गा मल्ल

परिचयः         भारतको स्वतन्त्रता संग्रामको इतिहासमा धेरै वीर योद्धाहरूले आफ्नो साहस, समर्पण, र बलिदानका लागि ख्याति प्राप्त गरेका छन्। यी मध्ये, मेजर दुर्गा मल्ल एक विशेष स्थानमा रहेका छन्। विशेष गरी, उनी नेताजी सुभाष चन्द्र बोसको नेतृत्वमा रहेको भारतीय राष्ट्रिय सेनामा (आईएनए) आफ्नो योगदानका कारण परिचित छन्। मेजर मल्लको जीवनको कथा अद्वितीय देशभक्ति, साहस र बलिदानको प्रतीक हो। उनको योगदानलाई समग्र भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनमा उच्च स्थान दिइन्छ। यो लेखले मेजर दुर्गा मल्लको जीवन, योगदान, र विरासतलाई समेट्ने प्रयास गर्नेछ।

प्रारम्भिक जीवन र पृष्ठभूमिः

        दुर्गा मल्लको जन्म १ जुलाई १९१३ मा उत्तराखण्डको देहरादून नजिकै रहेको ढोईवाला गाउँमा भएको थियो। उनी गोर्खा समुदायका पिता गङ्गाराम मल्ल र माता पार्वती मल्लका कोखका ज्येष्ठ सुपुत्र थिए । भारतमा सैनिक सेवामा आफ्नो अद्वितीय साहस र वफादारीका लागि प्रसिद्ध गोर्खा समुदायले लामो समयदेखि भारतीय सेनामा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको छ। दुर्गा मल्लको परिवार पनि यस परम्परासँग गहिरो सम्बन्धित थियो। सैनिक पृष्ठभूमिले दुर्गा मल्लको जीवनमा गहिरो प्रभाव पारेको थियो।
        सानै उमेरदेखि, दुर्गा मल्लले देशभक्तिको भावना लिएर हुर्के। उनी भारतको राजनीतिक स्थितिबाट गहिरो रूपमा प्रभावित थिए र देशको स्वतन्त्रताका लागि जागरुक थिए। सन् १९३० को दशकको उत्तरार्धमा, उनले ब्रिटिश भारतीय सेनामा भर्ती हुने निर्णय गरे। उनी सैन्य सेवामार्फत देशको स्वतन्त्रतामा योगदान गर्न चाहन्थे। उनको यो यात्रा समयको क्रममा अत्यधिक महत्वपूर्ण साबित भयो।

भारतीय राष्ट्रिय सेनामा सामेलः

        दुर्गा मल्लको जीवनमा निर्णायक मोड १९४२ मा आयो, जब उनले भारतीय राष्ट्रिय सेनामा (आईएनए) सामेल हुने निर्णय गरे। आईएनए नेताजी सुभाष चन्द्र बोसको नेतृत्वमा गठन भएको थियो, जसको मुख्य उद्देश्य ब्रिटिश शासनबाट भारतलाई स्वतन्त्र गराउनु थियो। आईएनएले जापान लगायतका अक्ष शक्तिहरूसँग मिलेर ब्रिटिशविरुद्ध सशस्त्र विद्रोहको योजना बनाएको थियो। यो आन्दोलनको उद्देश्य भारतभित्र विद्रोह फैलाएर स्वतन्त्रता प्राप्त गर्ने थियो।

        दुर्गा मल्लको सैन्य अनुभवले उनलाई आईएनएमा महत्त्वपूर्ण स्थान दियो। उनले प्रमुखको पद प्राप्त गरे र आईएनएका विभिन्न अभियानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे। उनका प्रमुख कर्तव्यहरूमा गुप्तचर जानकारी सङ्कलन, सैन्य रणनीतिहरूको योजना बनाउने र अन्य आईएनए सदस्यहरूसँग समन्वय गर्ने कार्यहरू समावेश थिए। दुर्गा मल्लको समर्पण र कार्यक्षमता उनलाई आईएनएको प्रमुख सदस्यको रूपमा स्थापित गर्यो।

स्वतन्त्रता संग्राममा योगदानः

        दुर्गा मल्लको आईएनएमा भूमिका केवल सैन्य अपरेसनहरूमा सीमित थिएन। उनले भारतको स्वतन्त्रताका लागि सैनिकहरूलाई प्रेरित गर्न र ब्रिटिश सेनामा रहेका भारतीय सैनिकहरूलाई आईएनएमा सामेल हुन प्रेरित गर्न पनि महत्त्वपूर्ण भूमिका खेले। उनको यो भूमिका विशेष गरी महत्त्वपूर्ण थियो, किनकि भारतीय सैनिकहरूको मनोबल बढाउन र उनीहरूलाई स्वतन्त्रता आन्दोलनमा सामेल हुन प्रेरित गर्न उनका प्रयासहरू सफल रहे।

        आईएनएले भारतको उत्तरपूर्वी क्षेत्र र बर्मामा (हालको म्यानमार) अभियान चलायो। यी अभियानहरूको उद्देश्य ब्रिटिश सेनाविरुद्ध लड्नु मात्र होइन, भारतभित्र पनि विद्रोहको भावना जगाउनु थियो। दुर्गा मल्लको सैन्य अनुभव र योजना बनाउन सक्ने क्षमताले यी अभियानहरूमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍यायो। उनी आईएनएका अन्य नेताहरूसँग मिलेर यी अपरेसनहरूको समन्वय गर्दै अघि बढे।

 बन्दी र मुद्दाः

        क्रमशः युद्धको परिदृश्यमा छिटै परिवर्तन आयो। ब्रिटिश र गठबन्धन सेनाहरूले अक्ष शक्तिहरूलाई हराउँदै थिए, र यसले आईएनएको अभियानहरूमा पनि प्रतिकूल प्रभाव पार्‍यो। १९४४ मा, आईएनएका एक अभियानको क्रममा दुर्गा मल्ललाई ब्रिटिश सेनाले पक्राउ गर्‍यो। उनको गिरफ्तारीले ब्रिटिश अधिकारीहरूलाई आईएनएका अन्य सदस्यहरूलाई हतोत्साहित गर्न मौका दिएको थियो।

        दुर्गा मल्ललाई ब्रिटिश सेनाले देशद्रोहको आरोप लगाई मुद्दा चलायो। यो मुद्दा ब्रिटिश सैन्य अदालतमा चलाइयो, जसमा स्वतन्त्रता सेनानीहरूप्रति पूर्वाग्रही व्यवहार देखाइन्थ्यो। यद्यपि मल्लले आफ्नो देशको स्वतन्त्रताका लागि लड़ेको बचाउ गरे, उनलाई मृत्युदण्डको सजाय सुनाइयो। यो सजाय ब्रिटिशहरूका लागि उदाहरणीय बन्यो, जसले आईएनएलाई अपराधीको रूपमा चित्रण गर्ने प्रयास गर्यो।

 बलिदान र विरासतः

        २५ अगस्ट १९४४ मा, तिहाड़ को सेन्ट्रल जेलमा मेजर दुर्गा मल्ललाई ब्रिटिश अधिकारीहरूले फाँसी लगाएर मृत्युदण्ड दिए। यो घटना भारतको स्वतन्त्रता आन्दोलनको इतिहासमा एउटा मर्मस्पर्शी मोड़ थियो। दुर्गा मल्लले भारतको स्वतन्त्रताका लागि आफ्नो प्राण त्याग गरे, जसले उनलाई गोर्खा समुदायबाट स्वतन्त्रता सङ्घर्षमा बलिदान दिने पहिलो सैनिकको रूपमा चिनायो।

        उनको मृत्युदण्डले ब्रिटिश अधिकारीहरूको उद्देश्य विपरीत असर गर्यो। दुर्गा मल्लको बलिदान भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनका लागि प्रेरणाको स्रोत बन्यो। उनले आफ्नो जीवनको अन्तिम क्षणसम्म देशको सेवा गरे, जसले उनलाई स्वतन्त्रता सेनानीहरूको वीर सूचीमा सम्मानजनक स्थान दिलायो।

दुर्गा मल्लको योगदानको मान्यताः

        भारत स्वतन्त्र भए पछिका वर्षहरूमा दुर्गा मल्लको योगदानलाई क्रमशः मान्यता दिइयो। यद्यपि उनको बलिदान र साहसको कदर सुरुमा व्यापक रूपमा भएको थिएन, उनको योगदानलाई पछि उच्च सम्मान दिइयो।

        २००४ मा, भारतीय संसद भवनमा प्रमुख दुर्गा मल्लको प्रतिमा अनावरण गरियो। यो प्रतिमा भारतीय स्वतन्त्रता संग्राममा गोर्खा समुदायको योगदानलाई सम्मान दिन गरिएको एक महत्त्वपूर्ण कदम हो। दुर्गा मल्लको यो प्रतिमा भारतका सबै स्वतन्त्रता सेनानीहरूको साहस र बलिदानको प्रतीक हो। यो प्रतिमाले विशेष गरी गोर्खा समुदायका वीर योद्धाहरूको योगदानलाई उजागर गरेको छ, जसले भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका थिए।

 निष्कर्षः

        मेजर दुर्गा मल्लको जीवन र बलिदान भारतीय स्वतन्त्रता संग्रामको इतिहासमा एक गहिरो छाप हो। उनको बहादुरी, समर्पण र अन्तिम बलिदानले स्वतन्त्रता सेनानीहरूको अद्वितीय भावना उजागर गर्छ। उनी गोर्खा समुदायका मात्र होइन, समग्र भारतका लागि एक प्रेरणादायक व्यक्तित्व बनेका छन्।

        उनको योगदानलाई केवल भारतीय स्वतन्त्रता संग्रामको सन्दर्भमा मात्र होइन, देशभक्ति र साहसको दृष्टान्तको रूपमा पनि उच्च सम्मान दिनुपर्छ। मेजर दुर्गा मल्लको जीवनको कथा साहस, देशभक्ति र बलिदानको कथा हो, र यो कथा आज पनि हरेक भारतीयका लागि प्रेरणादायी छ। उनको बलिदानको सम्झनाले हामीलाई स्वतन्त्रताको मूल्यलाई बुझ्न र त्यसलाई सुरक्षित राख्न प्रेरित गर्छ।